स्वगत संवाद - ८

गणेश चतुर्थी

मी अस्तिक आहे की नास्तिक ? ते मला ठाउक नाही.  हया दोन संज्ञाना जे रूढ अर्थ आपल्याकडे परंपरेने आले आहेत, त्या अर्थानी मी हे माझं विधान करतो आहे.  पण ते पारंपारिक अर्थ नाकारायचे ठरवले तर मात्र  मला भावणारा एक नवा अर्थ त्यांना लाभतो आणि मग ह्या प्रश्नाचं निश्चित उत्तर मी नक्की देउ शकतो.  गेल्या काही वर्षांपासून मी हे दोन शब्द positive आणि  negative ह्या अर्थाचे प्रतीक मानू लागलो आहे. आणि हे गृहीत धरलं तर मी नक्की अस्तिकच आहे. किंबहुना आपण सगळे मूलत: अस्तिकच, म्हणजे पोझिटिव्ह आहोत.  कारण तसं पाहिलं तर रोजच्या जगण्याबद्दल आपल्याला असंख्य तक्रारी आहेत ..पण तरीही आपण नेटाने जगत असतो.. आणि नुसते असेतसे नाही तर रोज नव्या उमेदीनं नवी स्वप्नं पहात आणि जगण्यातले छोटे मोठे आनंद घेत जगत असतो.  कदाचित कधी  आपण आपल्या प्राणांची किमत मोजून आत्महत्या करण्याचा निर्णय घेउ , नव्हे,  तर तो पारही पाडू तेव्हांच आपण खरे नास्तिक ठरू..  पण अतिशय दुर्लभ अपवाद सोडता आपल्या कुणालाच हे जमणार नाही, हे निदान स्वत:शी तरी कबूल केलेलं बरं.. नाही कां ? पण देव कल्पना आणि त्यातून येणारी भक्ती भावना ह्या गोष्टी पायाभूत धरून विचार केला तर मग माझी ही दुटप्पी भासणारी भूमिका जन्म घेते.. म्हणजे  मी नास्तिकही नाही आणि अस्तिकही नाही..  किंवा उलटपक्षी मी आस्तिकही आहे आणि नास्तिकही आहे.  

आपल्या भोवती पसरलेलं हे सगुण आणि निर्गुण विराट विश्वरहस्य ही माझी, माझ्यापुरती ईश्वर कल्पना आहे  किंबहुना परम ईश्वर ही शब्दाची फोड ध्यानी घेतली तर माझ्या दृष्टीनं परमेश्वर ह्या शक्तीचं अस्तित्व यापरतं दुसरं नाही  ह्या अर्थानं मी पूर्ण अस्तिक आहे.. पण मानव-निर्मित तेहतीस कोटी देव, त्यांचे अनेक उप-अवतार, त्यांची कर्मकांड, त्यातून उद्भवणा-यां नाना विकृत रूढी, त्यातील अमानुष कर्मठपणा ह्याचा  जन्मजात तीव्र तिटकारा जोपासणारा कट्टर नास्तिकही मीच आहे. मात्र  माझ्यातील आस्तिक्य भावनाना जन्म देणा-या त्या चिरंतन निर्गुण शक्तीचं सगुण रूप म्हणजे निसर्ग अशी माझी क्धीपासूंनची भावना आहे  पण  तरीही निसर्ग म्हणजे नक्की काय हा संभ्रम खूप काळ होताच. एकेदिवशी देबू देवधरकडून अचानक तेही उत्तर मिळून गेलं.  एका फिल्मच्या लोकेशन-संशोधन मोहिमेवरून परत येत होतो.. दोघेच होतो.  पाय मोकळे करायला थोडे थांबलो.. समोर सुरेख सूर्यास्त होत होता. देबू एकदम म्हणाला..   हा जो समोर लाल गोल  दिसतोय ना, तो माझा देव बरं कां.. ते केवळ काव्यमय बोलणं नव्हतं. एक निष्णात सिनेमाटोग्राफर आपलं लॉजिक सांगत  होता.  प्रकाश हे माझ्या कामाचं मूलतत्व ..आणि हा तर मूलभूत लाईट सोर्स.. म्हणून माझ्यासाठी हा आणि हाच देव. ईश्वर-स्वरूपाविषयी माझा संभ्रम त्यादिवशी कायमचा मिटला.  त्यादिवसापासून माझ्याही द्रष्टीनं माझ्या परमेश्वर कल्पनेचं समूर्त रूप एकच.. तेजाळ सूर्य..  रोज नेमाने उगवणारा-मावळणारा आणि तरीही उद्याही तो उगवणारच अशी एक अदम्य अस्तिक श्रद्धा तुमच्या आमच्या अंत:करणात कायम प्रदीप्त ठेवणारा हा सूर्य..

पूर्वी फर्ग्युसन हिलवरून त्याला रोज उगवताना डोळे भरून न्याहाळायचो.. अलीकडे एन.डी. रोडवरून तोच अनुभव घेत असतो. .अशावेळी, वडीलांच्या तोंडून अनेकदा ऐकलेलं, विश्वाच्या पांच मूळ तत्वांची आळवणी करणारं देववाणीतील  निसर्गसूक्त, मनांत घुमत असायचं..

                 पृथ्वी सगंधां, सरसस्तथाप:

                  स्पर्शश्च वायु: ज्वलनं सतेज:

                  नभ: सशब्दं. महतां सहैव

                  कुर्वन्तु सर्वे मम सुप्रभातम

एके दिवशी अचानक तिचा मायबोलीतला प्रतिध्वनी अंत:करणात उमटला .. आणि परम सुखावलो.  आता माझी ती प्रार्थना रोज माझ्या मनांत घुमत असते.

                   पृथ्वी सगंधां..

                   सु-रसाळ पाणी

                   स-स्पर्श वारा ..

                   सतेज अग्नी

                   स-शब्द आकाश

                     ही थोर तत्वे

                     करोत रमणीय प्रभात माझी ..